Nói chuyện dịch danh ngôn và trích dẫn ca dao

[Nguyen Thi Thu Hue]

Lời đầu tiên cho em Cảm ơn cả nhà, hôm nay mới đọc thấy chủ đề này.
& ấn tượng hơn Cảm ơn A.Banron đã dịch thoát ý các câu Anh ngữ, cũng như nói rõ điều mà mình băn khoăn đối với câu ca dao nêu trên & giải nghĩa nguyên văn câu trong Cảnh Hạnh Lục vân. Quả là đọc sao thấy hay & thích ghê. Rất dễ hiểu & rõ ý!

[Đỗ Quyên]

Cảm ơn Banron và hk2007. Q học hỏi được nhiều từ những bài post trên của 2 bạn!

[hk2007]

Từ \\\" How to win friends and influence people\\\", tác giả Dale Carnegie viết : \\\" From a purely selfish standpoint, that is a lot more profitable than trying to improve others - yes, and a lot less dangerous. \\\"Don\\\'t complain about the snow on your neighbor\\\'s roof,\\\" said Confucius, \\\"when your own doorstep is unclean.\\\"
Dịch giả Nguyễn Hiến Lê: Và muốn sửa đổi người, ta hãy sửa đổi ta trước. Như vậy có lợi hơn và ít nguy hiểm hơn. Khổng Tử nói: \\\"Khi bực cửa nhà ta dơ thì đừng chê nóc nhà bên sao đầy tuyết\\\" (từ Đắc Nhân Tâm, trang 44 - Nhà xuất bản Văn Hóa Thông Tin).
Nói thêm, trong lời tựa, dịch giả Nguyễn Hiến Lê có ghi:\\\" Vì sách không phải là tác phẩm về văn chương cho nên chúng tôi không dịch từng lời, từng chữ. Dịch như vậy e có chỗ ngây ngô vì phong tục người Mỹ có nhiều chỗ không hợp với phong tục của ta....Có vài chỗ chúng tôi tự ý sửa đổi cho hợp với phonng tục và tâm hồn của của ta. Những chỗ đó chúng tôi đều có chỉ rõ trong sách...\\\"

Sách Cảnh Hành Lục:
景行录云：贪是逐物于外，欲是情动于中。君子爱财，取之有道。君子忧道不忧贫，君子谋道不谋食。君子坦荡荡，小人长戚戚。量大福亦大。机深祸亦深。莫为福首，莫作祸先。各人自扫门前雪，莫管他人屋上霜。心不负人，面无惭色。
Diễn ca:
Tham là vơ vét của đời,
Muốn là rạo rực chính nơi lòng mình.
Của tiền, quân tử chẳng khinh,
Chỉ là tham muốn hợp tình mà thôi.
Quân tử vui với đạo trời,
Nghèo nàn cam chịu, chẳng lời thở than.
Lo đạo, chẳng lo cái ăn,
Lòng luôn bình thản, khó khăn mặc đời.
Tiểu nhân buồn bực không ngơi,
Ðộ lượng càng lớn, phước đời càng to.
Tâm cơ sâu, họa đáng lo,
Dù họa dù phước chớ so hơn người.
Việc mình lo tốt mười mươi,
Ðừng mãi chê cười thiên hạ xấu xa.
Lòng mình chẳng phụ người ta,
Khỏi lo ngượng với kẻ xa người gần...
GS. Ngô Văn Lại

Trên đây là những thông tin mà tớ thu thập lại để các bác chia sẻ thêm.

[banron]

Nhiều câu nói của các nhà nho chứ không phải của Khổng Tử.
Câu được đăng trên DD là từ sách Cảnh Hành Lục, Minh Tâm Bảo Giám trích lại. Nguyên văn như sau:

Cảnh Hạnh Lục vân ：\\\"Tham thị trục vật ư ngoại, dục thị tình động ư trung. Quân tử ái tài, thủ chi hữu đạo. Quân tử ưu đạo bất ưu bần, quân tử mưu đạo bất mưu thực. Quân tử thản đãng đãng, tiểu nhân trường thích thích. Lượng đại phước diệc đại, cơ thâm hoạ diệc thâm. Mạc vi phước thủ, mạc tác hoạ tiên. Các nhân tự tảo môn tiền tuyết, mạc quản tha nhân ốc thượng sương. Tâm bất phụ nhân, diện vô tàm sắc\\\".

Nghĩa:

“Tham là chạy theo vật bên ngoài, muốn là lòng động bên trong. Quân tử không chê tiền tài, nhưng hợp đạo lý mới lấy. Quân tử lo đạo chứ không lo nghèo, quân tử mưu tính đạo chứ không mưu tính cái ăn. Quân tử bình thản thênh thang, tiểu nhân buồn lây lất. (độ) lượng lớn thì phước cũng lớn, mưu sâu thì họa cũng sâu. Đừng giành hưởng phước, đừng vội gây họa. Mỗi người tự lo quét tuyết trước nhà mình, đừng lo nhà hàng xóm mái phủ đầy sương. Lòng không có ý phụ người thì mặt không có sắc thẹn”.

[banron]

Nguyên văn Thánh Gandhi nói: \\\"I look only to the good qualities of men. Not being faultless myself, I won\\\'t presume to probe into the faults of others\\\".

Câu dịch:
\\\"Tôi chỉ nhìn vào mặt tốt của con người. Bản thân không phải là người sạch tội, tôi không dám dò tìm những lỗi lầm của người khác\\\"

[thubuon]

Mỗi khi vào trang web NTCM , nơi đầu tiên em đọc là cột giữa ở trang nhất của DĐ. Khi thì câu ca dao, khi thì câu châm ngôn , khi thì một thông báo hoạt động sắp diễn ra của dđ....Cảm ơn bác Admin.
Từ những câu ca dao, châm ngôn đó em đã em đã loại bỏ dần , mỗi ngày 1 ít (ko thể bỏ hết ngay được, đúng ko các bác) cái tôi , cái sân hận trong bản chất sẵn có của con người. Cũng là Phật tử , được dạy dẹp bỏ tham sân si nhưng ko dễ dàng xíu nào.
Ơn ai một chút dễ quên
Oán ai một chút để bên dạ này.
Như một hồi chuông thức tỉnh để dẹp bỏ lòng sân  hận đối với mọi người . Mỗi ngày mở máy lên , có lẽ em sẽ bớt giận 1 người khi đọc lại câu ấy và mong rằng sẽ ko hờn ko oán ai nữa . Khó đấy . Cố lên.
Và hôm nay :
\\\"Tôi chỉ đi tìm điểm tốt của con người. Bản thân tôi không thiếu sai lầm,tôi không định bới móc sai lầm của người khác\\\" . MahatmaGandhi
Câu này cũng hay lắm. Cảm ơn.

[hk2007]

Với câu cadao tiếng Việt, tớ cũng hiểu như banron phát biểu \\\" trách rằng sao mang ơn ai thì dễ quên thế còn ai làm mình giận một chút thì cứ ghim mãi trong lòng...\\\".
Nếu câu ca dao chính xác muốn nói như vậy thì tác giả đã phơi ra một sự thật trong cuộc sống và làm cho người đọc phải ngẫm nghĩ có phải ta trong câu ca dao đó không.
Banron cũng đã trích ra một câu ca dao khác, ý ngược lại 180 độ và khuyên rằng nếu ta là người trong câu ca dao trên thì phải hành động ra sao cho đúng.
Như vậy, có thể hiểu câu nào cũng có ý nghĩa của nó. Và sự thảo luận này đem lại cho người đọc nhiều hiểu biết hơn.

Riêng phần góp ý của Kevin, tớ nghĩ là cố tình lạc đề. Hãy thảo luận tiếp nội dung nghĩa của từ cho đúng chủ đề. Nếu bạn muốn góp ý những chuyện khác cho diễn đàn thì hãy lập topic riêng và vào mục góp ý, tránh cách làm tiểu xảo như vậy.

[KevinHieu]

Ơn ai một chút dễ quên
Oán ai một chút để bên dạ này

Bữa rùi Kevin cũng giật mình khi đọc câu này, nhưng nghĩ mình học vấn thấp mà bể văn chương ca dao tục ngữ thì mênh mông, có khi có câu đó thiệt, nên coi xong rùi cho qua, dĩ nhiên là không có ý định tiếp thu ý tưởng của câu ca dao muốn truyền đạt.

Giờ coi bài của bạn banron, thói quen nghề nghiệp lại nổi lên, cứ sau mỗi vụ việc như vầy là mình hay nghĩ đến cách khắc phục sửa chữa để tránh vấp phải nó lần nữa.

Theo mình có 2 cách :

- ở dưới cùng bên phải khung ghi câu danh ngôn, thành ngữ, ca dao ... ta ghi tên bạn thành viên nào đăng lên ... cứ minh bạch vậy thì trước khi đăng, bạn đó sẽ thấy trách nhiệm phải cân nhắc kỹ hơn. Hơn nữa, làm vậy người ngoài sẽ hiểu câu ca dao này thể hiện quan điểm cá nhân của thành viên đăng, chứ không phải của diễn đàn muốn chỉ dẫn cho người ta nên \\\" giữ oán trong lòng \\\"

- Kevin rất tâm đắc ý kiến của bác HMHai trong bài nói chuyện tại buổi sinh nhật lần thứ 4 (có ghi hình), đó là website diễn đàn nên có chế độ Poll (thăm dò ý kiến thành viên). Để tiến tới chuyên nghiệp hóa, việc minh bạch là rất quan trọng và việc lập Poll thăm dò ý kiến thành viên chính là sự minh bạch. Ví dụ có thành viên không đồng ý với câu ca dao trên, họ có quyền viết bài phản đối và đề nghị lập Poll để các thành viên khác, do bận rộn hay do khả năng viết không trôi chảy, chỉ việc nhấn nút Yes or No là thể hiện quan điểm của cá nhân rùi ... sau đó BQT căn cứ theo kết quả của Poll để yêu cầu giữ nguyên hay dỡ bỏ câu ca dao đó khỏi website diễn đàn.

Có thể còn nhiều chuyện phải dùng chức năng Poll này, ví dụ như \\\" nên hay không nên trả lương, thưởng, thù lao cho các thành viên nắm các chức danh quản lý, điều hành, lãnh đạo ở diễn đàn chúng ta ? \\\"  .v.v.  nhưng sẽ trình bầy ở topic khác, tránh làm loãng chuyên mục \\\" Văn Học - Thơ Ca \\\" này.

Thân,

[banron]

Admin đã có sáng kiến đưa những câu danh ngôn của các bậc hiền nhân trên thế giới, hay những câu ca dao Việt Nam có tính khuyến thiện lên “trang nhất” của Diễn Đàn. Việc này rất có lợi và hoàn toàn phù hợp với tiêu chí của NTCM.

Tôi đọc hầu như không sót câu nào và mỗi khi gặp câu mới thường bỏ ra vài phút để ngẫm nghĩ về cái hay của nó. Tuy nhiên, hai lần gần đây tôi bỗng muốn viết vài dòng trao đổi với mọi người về 2 chuyện: dịch nghĩa những câu tiếng nước ngoài và trích dẫn ca dao.

1. Nguyên văn câu nói của Mahatma Gandhi: “We may have our private opinions but why should they be a bar to the meeting of hearts?”. Có 2 từ tiếng Anh trong trường hợp này rất khác tiếng Việt: một là chữ “our” và hai là chữ “they”.
Chữ “our” được xử lý bằng cách bỏ luôn trong câu tiếng Việt, còn chữ “they” thì không nên dịch là “chúng” tức \\\"những quan điểm riêng\\\", mà phải đổi thành “cái sự mỗi người có một ý kiến riêng đó”. Ngoài ra, phải để dấu chấm hỏi trong câu dịch như bên phía nguyên văn.
Vậy câu trên nên dịch là:
“Chúng ta có thể có những quan điểm riêng nhưng tại sao điều đó phải là sự trở ngại cho những trái tim gặp gỡ?”

2.Hôm trước có đăng câu ca dao: “Ơn ai một chút dễ quên/ Oán ai một chút để bên dạ này”. Đọc xong tôi giật mình vì theo tôi, câu gốc phải là “Ơn ai một chút nên quên/ Phiền ai một chút để bên dạ này”. Ý muốn nói rằng khi làm ơn cho ai một chút thì nên quên đi còn khi được ai giúp thì dù nhỏ cũng hãy luôn ghi nhớ trong lòng. Tôi giật mình vì câu đăng trên DD nghe như một lời châm chọc, trách rằng sao mang ơn ai thì dễ quên thế còn ai làm mình giận một chút thì cứ ghim mãi trong lòng. Nếu có câu ca dao như thế thực thì cũng không nên “rước” vô DD của mình.

Chưa hết, khi lên mạng tra cứu thêm tôi lại gặp sự cố khác: trên mạng toàn viết “Ơn ai một chút chớ quên/ Phiền ai một chút để bên dạ này”. À, vậy là loại được cái chữ oán kia rồi. Rõ ràng ca dao gốc đúng là chữ Phiền, không có chữ Oán. Nhưng mắc mứu lại nằm ở chỗ khác. Tôi thì nói “nên quên” còn trên mạng bảo “chớ quên”, ngược nhau 180 độ.

Thì ra, trong tiếng Việt chữ ơn là danh từ khi đứng một mình. Chuyển sang động từ thì phải ghép “làm ơn” hoặc “mang ơn”. Trong câu ca dao trên, tôi hiểu theo nghĩa “làm ơn” trong khi trên mạng thì hiểu là “mang ơn”.

Chuyện này từ điển không giúp gì được. Tài liệu lưu trữ chưa tìm thấy tác giả lớn nào dùng câu nào để làm căn cứ. Thôi cứ để mỗi người cảm nhận nhưng còn chút băn khoăn: khi một người hiểu theo nghĩa này đọc phải câu kia thì sẽ có cảm giác là lạ, sao sao ấy nhưng cũng chỉ nhíu mày lên một chút rồi thôi.

Chúc cả nhà luôn vui.